Δημ. Καλτσώνη, Αναθεώρηση του Συντάγματος: προς ποια κατεύθυνση;

δημοσιεύθηκε στην εφημ. Ελλάδα, 9/2/2013

Όσο πλησιάζουμε στη συμπλήρωση 5 χρόνων από την τελευταία αναθεώρηση του Συντάγματος, η σχετική συζήτηση δυναμώνει. Το Σύνταγμα βέβαια δεν είναι πανάκεια. Θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να αποτυπώσει τα κοινωνικά αιτήματα και να συμβάλλει στη διέξοδο από την κρίση.

Το ερώτημα που τίθεται είναι: τι είδους αναθεώρηση του Συντάγματος χρειαζόμαστε; Η κρισιμότητα των περιστάσεων και οι βαριές θυσίες στις οποίες έχει υποβληθεί ο λαός, συχνά κατά παράβαση των συνταγματικών διατάξεων αλλά και κατ’ αθέτηση των προεκλογικών δεσμεύσεων, δείχνουν τη διέξοδο: η αναθεώρηση του Συντάγματος μπορεί να βοηθήσει μόνο αν δώσει μια ισχυρή, δημοκρατική ώθηση.

Ο λαός πρέπει να βρεθεί στο επίκεντρο των αποφάσεων έτσι ώστε ο ίδιος να αποφασίζει για τα μέτρα εκείνα που χρειάζεται να ληφθούν, για την κατεύθυνση της ανάπτυξης που θα επιλέξει. Αυτό προϋποθέτει ανάπτυξη και εμβάθυνση της δημοκρατίας και όχι το αντίθετο. Με την έννοια αυτή, αναφύεται η ανάγκη βαθιών πολιτικών και συνταγματικών αλλαγών. Προβάλλει η αναγκαιότητα μιας ριζοσπαστικής δημοκρατικής αναθεώρησης του Συντάγματος ή ακόμη και σύγκλησης Συντακτικής Συνέλευσης.

Οι περισσότερες προτάσεις που έχουν μέχρι σήμερα κατατεθεί, περιορίζουν το εύρος των αλλαγών σε μη θεμελιώδη ζητήματα είτε προτείνουν μεταβολές που θα επιδεινώσουν τα σημερινά προβλήματα. Για παράδειγμα: η άμεση εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας και η ενίσχυση των εξουσιών του ή η ενσωμάτωση στο Σύνταγμα διάταξης που θα ορίζει ένα νεοφιλελεύθερο δημοσιονομικό κανόνα κατά το γερμανικό πρότυπο. Για να βγούμε όμως από το τέλμα απαιτούνται ριζικές αλλαγές σε αντίθετη κατεύθυνση. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν υπάρξει αφύπνιση και ενεργητική παρέμβαση του λαού στις πολιτικές εξελίξεις.

Χρειάζεται μια δέσμη αλλαγών που θα κινείται σε τέσσερεις κατευθύνσεις:

Α. κατοχύρωση της οικονομικής και πολιτικής ανεξαρτησίας της χώρας που υπονομεύεται όχι μόνο από την τρόικα αλλά και από το ίδιο το Σύνταγμα. Η δυνατότητα παραχώρησης εθνικής κυριαρχίας των άρθρων 28 παρ. 2 και 3 πρέπει να καταργηθεί ή να απαιτείται πλειοψηφία 2/3.

Β. ουσιαστική αναβάθμιση της Βουλής ώστε να αποδυναμωθεί η παντοδύναμη εκτελεστική εξουσία, ενίσχυση των ελεγκτικών αρμοδιοτήτων της αντιπολίτευσης, αυστηρός περιορισμός των νομοθετικών εξουσιοδοτήσεων, κατάργηση των ΠΝΠ του άρθρου 44 παρ. 1, επιλογή της ηγεσίας της Δικαιοσύνης όχι από την κυβέρνηση αλλά από ευρύτερο αντιπροσωπευτικό σώμα στο οποίο θα συμμετέχουν εκπρόσωποι των κομμάτων, εκπρόσωποι των ενώσεων των δικαστών και λοιπών νομικών επαγγελμάτων αλλά και των συνδικαλιστικών φορέων των εργαζομένων.

Γ. μεγιστοποίηση του ελέγχου που ασκεί ο λαός στους αντιπροσώπους του και ειδικά στη Βουλή, υιοθέτηση της απλής αναλογικής ως πάγιου εκλογικού συστήματος για κάθε είδους εκλογική διαδικασία, εισαγωγή θεσμών όπως η λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία, το δημοψήφισμα σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο με πρωτοβουλία των πολιτών, το δικαίωμα των μαζικών φορέων των εργαζομένων να υποβάλλουν προτάσεις νόμων.

Δ. επέκταση των λαϊκών ελευθεριών ώστε να διευρυνθεί το πεδίο της αυτόνομης λαϊκής δράσης και παρέμβασης με την κατάργηση όλων εκείνων των συνταγματικών και νομοθετικών διατάξεων που περιορίζουν τις λαϊκές ελευθερίες και, ιδίως, το δικαίωμα στην απεργία, στις συναθροίσεις, στην ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, πρώτιστα στους εργασιακούς χώρους.

Εκτός των παραπάνω, απαιτείται ένα σύνολο δημοκρατικών αλλαγών με πιο ριζοσπαστικό χαρακτήρα, οι οποίες ωστόσο προϋποθέτουν ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο λαϊκής αυτοσυνείδησης και ενεργοποίησης. Για το σκοπό αυτό μπορούν να αξιοποιηθούν εμπειρίες και προτάσεις που έχουν αναπτυχθεί στην Ελλάδα και αλλού. Το σχέδιο Συντάγματος του Ρήγα Φεραίου περιλάμβανε πληθώρα πρωτοποριακών διατάξεων. Προέβλεπε, για παράδειγμα, τη λειτουργία τοπικών συνελεύσεων με αρμοδιότητα έκφρασης γνώμης τόσο επί των νομοσχεδίων όσο και επί των ψηφισμένων νόμων αλλά και τη δυνατότητα ανάκλησης των αντιπροσώπων.

Αντίστοιχοι θεσμοί λειτούργησαν στην ελεύθερη Ελλάδα με πρωτοβουλία του ΕΑΜ. Παρόμοιοι θεσμοί συναντώνται στα σημερινά Συντάγματα της Βενεζουέλας και της Βολιβίας. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης κάποιες προτάσεις της αντιπολίτευσης που κατατέθηκαν στη συζήτηση για την αναθεώρηση το 1975.

Όλα αυτά μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και προβληματισμού. Ίσως μάλιστα διανοίξουν ένα δρόμο ώστε η δημοκρατία να πάψει να είναι πλασματική, όπως έγραφε ο Σβώλος, και ο ελληνικός λαός να βρει τον τρόπο να καρπώνεται το προϊόν του μόχθου του.