"Short shelling Europe" Ομιλία του καθηγητή J.H.H. Weiler κατά την απονομή σε αυτόν του τίτλου του επίτιμου διδάκτορα του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου

Short shelling Europe

Αξιότιμε κ. Πρύτανη,

Αισθάνομαι ιδιαίτερη τιμή που βρίσκομαι εδώ, στη γενέτειρα της δημοκρατίας και σε μια χώρα-θεμέλιο του Ευρωπαϊκού πολιτισμού με σκοπό να αποδεχθώ  την τιμή που μου επιφυλάξατε. Σας ευχαριστώ ιδιαιτέρως.

Δεν είναι μία εύκολη στιγμή για την Ευρώπη. Και η Ελλάδα φαίνεται να βρίσκεται μεταξύ σφύρας και άκμονος. Έχει γίνει ήδη πολύς λόγος περί ‘μολύνσεως’. Αλλά μια διαφορετική μορφή μόλυνσης έχει εισβάλλει στην Ευρώπη. Στον πρώτο του μόλις λόγο ως Πρωθυπουργός στην Ιταλική Γερουσία, ο Μάριο Μόντι προειδοποιεί ότι «το τέλος του Ευρώ θα ξεθεμελιώσει την ενιαία αγορά, τους κανόνες της, τους θεσμούς της και θα μας επαναφέρει στην κατάσταση που βρισκόμασταν στην δεκαετία του 1950». Ταυτόσημες τακτικές εκφοβισμού – αν το Ευρώ αποτύχει, το ίδιο θα συμβεί και στην Ευρώπη ως σύνολο- έχουν χρησιμοποιηθεί από όλους τους σημαντικούς Ευρωπαίους ηγέτες, από τον Barroso και τον van Rompuy έως το δίδυμο Merkozy.

Το επιχείρημα απέχει σαφώς από το να χαρακτηριστεί ως αυταπόδεικτο. Η Ενιαία Αγορά, το πλέον ιδιαίτερο και διαρκές επίτευγμα της Ευρώπης, λειτουργεί σήμερα διχασμένη στον άξονα ένταξης ή όχι Ευρώ. 10 από τα 27 Κράτη Μέλη δεν συμμετέχουν στο Ευρώ και σε ορισμένα η ισοτιμία του νομίσματος τους δεν είναι καν παγίως συνδεδεμένη με το Ευρώ. Ασφαλώς, οι σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες παρέχουν διευκολύνσεις στη λειτουργία της αγοράς. Και μία απόσχιση από το Ευρώ  θα είναι ιδιαιτέρως ανεξέλεγκτη και θα σπείρει αναστάτωση τόσο στο εσωτερικό της αγοράς όσο και στη ζωή των ανθρώπων. Εξαιρουμένης, όμως, της περίπτωσης που κάποιος μετατρέψει το ανωτέρω σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία, η πραγματική ύπαρξη της Ενιαίας Αγοράς ποτέ δεν ήταν και, ακόμα δεν είναι εξαρτημένη εάν κάποια ή όλα τα Μέλη της έχουν κοινό νόμισμα.

Γιατί, όμως, διαδόθηκε αυτό το επιχείρημα; Η σύνδεση της μοίρας του Ευρώ με την ίδια την ύπαρξη της Ένωσης προσφέρει ένα παντοδύναμο εργαλείο για να εξαναγκάσει κάποιος τους αντιπάλους του και την κοινή γνώμη ως σύνολο. Επιθυμείτε το Γερμανικό Κοινοβούλιο να υποστηρίξει την πολιτική του Ευρώ; Πείτε τους ότι η ίδια η ύπαρξη της Ένωσης βρίσκεται σε κίνδυνο. Ποιος Γερμανός πολιτικός θα αναλάβει την ευθύνη να ‘βουλιάξει’ την Ένωση; Και με παρεμφερή τρόπο καθένας από τους υποστηρικτές του χρησιμοποιεί το ίδιο επιχείρημα για να προωθήσει το προσωπικό του πολιτικό πρόγραμμα αναζητώντας θέσεις και πολιτικές οι οποίες κατά περιόδους είναι ακόμα και αντιφατικές μεταξύ τους.

Υπάρχουν όντως σημαντικότατοι λόγοι για να σωθεί το Ευρώ αλλά η σύνδεση της μοίρας του με την ίδια την ύπαρξη της Ένωσης συνιστά μία απερίσκεπτη τακτική, μία συμφωνία του Φάουστ, βαθειά επιζήμια, η οποία θα επιστρέψει με σκοπό να μας στοιχειώσει ανεξάρτητα από τη μοίρα του Ευρώ.

Ένα από τα σπουδαιότερα επιτεύγματα των περασμένων δεκαετιών γενικά αλλά ένα από τα Κράτη Μέλη (η Μεγάλη Βρετανία) ήταν εκείνη που μετέβαλε την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση από κάτι που η Ευρώπη είναι σε κάτι που η Ευρώπη κάνει, από ένα διακριτό πολιτικό εγχείρημα σε ένα πλαίσιο εντός του οποίου συζητούνται και αμφισβητούνται διακριτά πολιτικά προγράμματα. Καθένας μπορεί να προβάλει αντιρρήσεις για τη δομή της Ευρώπης και για το μέλλον της, αλλά όχι για την ίδια την ύπαρξή της. Και η έννοια της αποχώρησης (ή, περισσότερο απειλητικά, η απειλή του διωγμού) θα ισοδυναμούσε με κρατικό «ακρωτηριασμό». Όλα αυτά έχουν μεταβληθεί. Με τα ίδια τους τα λόγια οι ίδιοι οι θεματοφύλακες του Ευρωπαϊκού εγχειρήματος έχουν θέσει υπό αμφισβήτηση εκείνες τις αντιλήψεις που χρειάστηκαν χρόνια για να καλλιεργηθούν. Έθεσαν έναν πέλεκυ σε ένα κεφάλαιο το οποίο δεν είναι μετρήσιμο σε Ευρώ και σεντς και υποβάθμισαν την Ένωση στη Βρετανικού τύπου «τι υπάρχει εκεί για να επωφεληθώ εγώ» εννοιολογική κατανόηση της Ευρώπης: Συγκυρία και πάντα εξαρτώμενη.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, κάποιος μπορεί να διαπιστώσει μία μάλλον κυνική χρήση της κρίσης με σκοπό να προωθηθεί το πρόγραμμα ενοποίησης. Δεν πρόκειται για ένα επιχείρημα ‘όλα ή τίποτα’ αλλά μάλλον για ένα ‘περισσότερα ή τίποτα’ επιχείρημα ώστε να επιτευχθεί αυτό που οι ομαλές πολιτικές της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δεν μπόρεσαν να επιτύχουν. Ποια είναι η νομιμότητα μίας Ευρώπης που δεν είναι βασισμένη  στην βαθειά πεποίθηση και στον ιδεαλισμό αλλά στο φόβο και στον τύπο πίεσης του ‘δεν υφίσταται καμία επιλογή’;

Σε ένα ακόμη βαθύτερο επίπεδο το αξίωμα «όχι Ευρώ- όχι Ευρώπη» διαφυλάσσει ακόμα μία μακρόχρονη διαδικασία η οποία πέτυχε να αναδομήσει την Ευρώπη από ένα πολιτικό εγχείρημα κυρίαρχα συνδεδεμένο με το υλιστικό και το οικονομικό στοιχείο, σε ένα διαφορετικό, με ευρύτερη αυτοαντίληψη της Ευρώπης ριζωμένη στο ανθρώπινο και στο πολιτιστικό στοιχείο. Αυτή η ευρύτερη αντίληψη , στην οποία κάποιος θα μπορούσε και θα έπρεπε να αντιταχθεί ακριβώς τη στιγμή της οικονομικής κρίσης, έχει, επίσης, υποστεί μια σειρά από αυτογκόλ, το τελευταίο από τα οποία ‘φιλοδωρήθηκε’ από, ίσως χωρίς να προκαλέσει έκπληξη, τον πρώην Επίτροπο για την Πολιτική του Ανταγωνισμού. Σταδιακά, το επιχείρημα που βασίζεται στην κοινωνική αλληλεγγύη της Ευρώπης και στο πιο γενικά υπόκωφο ιδεαλιστικό υπόστρωμά της έχει αντικατασταθεί από το ωφελιμιστικό επιχείρημα με το οποίο η σωτηρία του Ευρώ και της Ένωσης προωθούνται από ένα ενδογενές ενδιαφέρον(‘αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο θα προστατεύσουμε τις δικές μας τράπεζες’).

Μη γελιέστε: Η απόσχιση από το Ευρώ, σε περίπτωση που συμβεί, θα είναι άθλια και θα προκαλέσει αθλιότητα σε πολλούς,  τόσο σε όσους θεωρούν αυτή τη μοίρα ως αναπόφευκτη όσο σε εκείνούς που την αντιλαμβάνονται ως λύση. Αλλά αν αυτό συμβεί, η υφιστάμενη Ένωση οφείλει να βρίσκεται στο απόγειο της δυναμικής της και να είναι κατάλληλα προετοιμασμένη. Αντίθετα, τεράστια ορατή και αόρατη ζημία έχει προκληθεί από τη χαλαρή συζήτηση των πολιτικών που εξυπηρετούν τα προσωπικά τους βραχυπρόθεσμα πολιτικά προγράμματα αντί για τα βαθιά συμφέροντα της Ευρώπης. Αλίμονο, η οδοντόπαστα είναι τώρα έξω από το σωληνάριο. Δεν μπορεί να συμπιεστεί μέσα εκ νέου.

Σας ευχαριστώ Κυρίες και Κύριοι.