Γιώργου Κατρούγκαλου, Το δημόσιο, οι απολύσεις και η αλήθεια

Στις 22 Αυγούστου οι Υπουργοί κ.κ. Στουρνάρας και Μανιτάκης πανηγύρισαν τη συμφωνία τους για τη μείωση του προσωπικού του δημοσίου με μια κοινή δήλωση: «Δεν μείναμε στις λέξεις που μας χωρίζουν, αλλά στις διαδικασίες που μας ενώνουν». Για να μην τους χωρίζουν πια οι λέξεις, αποκτήσαμε καινούριες, οργουελικής διπλολαλιάς, όπως «εφεδρεία»,  «προσυνταξιοδοτική διαθεσιμότητα», «κινητικότητα», που σημαίνουν όλες ένα πράγμα: «απόλυση με φερετζέ», κατά την γλαφυρή διατύπωση του συναδέλφου Α. Καζάκου. Για να τις αποδεχθεί δε η κοινή γνώμη, στήθηκε μια υποδειγματική γκαιμπελική εκστρατεία, βασισμένη σε μια σειρά ψέματα.  Η δικαιολογημένα κακή εικόνα που έχουμε όλοι μας από το γενικότερο ξεχαρβάλωμα της διοικητικής μηχανής από τον παλαιοκομματισμό διευκολύνουν ιδιαίτερα την άκριτη υποδοχή των ψεμάτων αυτών.

Ψέμα 1^ο:  Το κράτος είναι μεγάλο και πρέπει να μειωθεί

Το ελληνικό δημόσιο δεν πάσχει από υπερτροφία, εφόσον τόσο από πλευράς υπαλλήλων όσο και από πλευράς μισθολογικής δαπάνης βρίσκεται περίπου στο μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αντιθέτως, πάσχει από ανισοκατανομή των ανθρώπινων πόρων, κυρίως λόγω των συνεχών πελατειακών πρακτικών του παλαιοκομματισμού, δηλαδή από υπερπληθυσμό στις «ευγενείς» θέσεις και υποστελέχωση των κοινωνικών και ελεγκτικών υπηρεσιών. Εάν η μείωση που επιβάλλουν τα μνημόνια, ίση με το 22% του υπηρετούντος προσωπικού υλοποιηθεί, τότε οι δημόσιες δαπάνες θα μειωθούν σε ποσοστό γύρω στο 9% του ΑΕΠ, μικρότερο και από τις χαμηλότερες δαπάνες των χωρών του ΟΟΣΑ.

Ψέμα 2^ο Οι διαφόρου τύπου εφεδρείες εξορθολογίζουν το δημόσιο

Η δημόσια θέση δεν υπάρχει για χάρη του δημοσίου υπαλλήλου, αλλά ο δημόσιος υπάλληλος κατέχει θέση που πρέπει να εξυπηρετεί κάποιο σκοπό δημοσίου συμφέροντος. Συνεπώς, η προφανής λύση για τον εξορθολογισμό  της διοίκησης είναι να γίνει εξ αρχής καταγραφή των πραγματικών αναγκών της. Στη συνέχεια να αναμορφωθούν οι οργανωτικές δομές, ώστε να υπηρετούν πράγματι τις ανάγκες αυτές και μόνο τότε,  μετά από αξιολόγηση που θα είναι τίμια και ουσιαστική, να κατανεμηθούν οι υπάλληλοι στις θέσεις στις οποίες θα είναι χρήσιμοι, ανάλογα με τα προσόντα τους.  

Μέχρι σήμερα και οι τρεις «εφεδρείες» των νόμων 3986/2011, 4024/2011 και 4093/2012 έκαναν ακριβώς τα αντίθετα: Επέβαλαν οριζόντιες περικοπές σε όλες τις υπηρεσίες του δημόσιου τομέα, ανεξαρτήτως εάν αυτές παρουσιάζουν λειτουργικά και οργανικά κενά ή πλεονάζον προσωπικό. Για το λόγο αυτό η πρώτη εφεδρεία που εφαρμόσθηκε κρίθηκε ήδη από το Συμβούλιο της Επικρατείας αντισυνταγματική. (Σύμφωνα με τις πληροφορίες που διαρρέουν πριν από την επίσημη δημοσίευση της απόφασης, κατά απαράδεκτη πρακτική που διαιωνίζεται ).

Ψέμα 3^ο Αντισυνταγματική είναι μόνον η διαθεσιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων, όχι όσων εργάζονται στο δημόσιο με σχέση εργασίας αορίστου χρόνου ιδιωτικού δικαίου

Το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει αρμοδιότητα να κρίνει επί της συνταγματικότητας των μέτρων που αφορούν μόνον στους δημοσίους υπαλλήλους, για το λόγο αυτό και φέρεται να απέρριψε την αίτηση ακύρωσης της ΑΔΕΔΥ ως προς το σκέλος της που αναφερόταν στο προσωπικό με σχέση ιδιωτικού δικαίου. Αυτό δεν σημαίνει ότι η διαθεσιμότητα είναι συνταγματική για τους εργαζόμενους αυτούς. Το αντίθετο, πληθαίνουν συνεχώς οι αποφάσεις των αρμόδιων πολιτικών δικαστηρίων που κρίνουν αντισυνταγματικό το μέτρο και για τους τελευταίους.

Ψέμα 4^ο Η τελευταία εφεδρεία («διαθεσιμότητα») του ν. 4093/2012 δεν είναι αντισυνταγματική

Και στην τελευταία αυτή περίπτωση, προηγήθηκε η κατάργηση των οργανικών θέσεων και η θέση σε διαθεσιμότητα όσων τις κατείχαν, με εντελώς αυθαίρετο και «μπακάλικο» τρόπο  και χωρίς να έχει προηγηθεί η αναγκαία μελέτη για την οργανωτική δομή των δημοσίων υπηρεσιών ή αξιολόγηση των υπαλλήλων.

Ψέμα 5^ο Τα μνημόνια δεν προβλέπουν απολύσεις

Πρόκειται για μισή αλήθεια: πράγματι και τα τρία μνημόνια προβλέπουν μείωση του προσωπικού της δημόσιας διοίκησης κατά 150.000 μέχρι το τέλος του 2015, δεν αναφέρονται ρητά σε απολύσεις. Είναι όμως προφανές ότι όσες και να είναι οι πρόωρες συνταξιοδοτήσεις και οι «επίορκοι» δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί ο στόχος αυτός χωρίς να απολυθούν δημόσιοι υπάλληλοι.

Η συρρίκνωση του κράτους, και ειδικά των κοινωνικών υπηρεσιών, αποτελεί μια από τις βασικές συνταγές του νεοφιλελευθερισμού και πεμπτουσία των διαβόητων διαρθρωτικών αλλαγών του ΔΝΤ. Θα πρέπει όλοι να καταλάβουμε ότι εάν πραγματοποιηθεί, δεν θα είναι μόνο, ούτε κυρίως, οι δημόσιοι υπάλληλοι χαμένοι. Θα είναι η καθημερινότητα μας. Θα είναι οι υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης, κοινωνικής φροντίδας, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί της φοροδιαφυγής. Το δημόσιο δεν υπάρχει προς χάρη των δημοσίων υπαλλήλων, αλλά της κοινωνίας. Όταν, φυσικά, λειτουργεί σωστά και όχι πελατειακά.

Δημοσιεύθηκε στην  Ελευθεροτυπία, 26/2/2013

Γιώργου Κατρούγκαλου, Ιθαγένεια και Ηγεμονία

Η σπουδή του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας να αξιοποιήσει την απόφαση της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας για το «νόμο Ραγκούση» αποτελεί το τρίτο βήμα στην προσπάθεια εγκαθίδρυσης καθεστώτος «νόμου και τάξης». Η πρώτη ήταν οι συμβολικές κινήσεις κατά της «ανομίας», με επιχειρήσεις τύπου Βίλα Αμαλία. Η δεύτερη ήταν η επίθεση κατά της κοινωνικής αντίδρασης στα μνημονιακά μέτρα, με την επιστράτευση των απεργών του Μετρό και των ναυτεργατών. Η υπόθεση της ιθαγένειας φαίνεται εκ πρώτης όψεως να είναι κάτι διαφορετικό, εφόσον δεν αφορά τα «δικά μας» δικαιώματα,  αλλά των περιθωριακών της κοινωνίας μας, των ξένων.

Και όμως, δεν είναι έτσι. Μπροστά στα μάτια μας ξετυλίγεται μία συνολική αντεπανάσταση, η οποία αμφισβητεί το σύνολο των αξιών και της θεσμικής προστασίας των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων της τελευταίας τριακονταετίας. Επιδιώκει να δημιουργήσει στη θέση τους μια νέα ηγεμονία, βασισμένη στις παραδοσιακές αξίες της συντηρητικής παράταξης, όπως έχουν «εμπλουτιστεί» από την ατζέντα της Χρυσής Αυγής. Στο πλαίσιο αυτό έχει ήδη προαναγγελθεί, με προφανώς σκόπιμη διαρροή στον Τύπο, και το τέταρτο βήμα, που θα είναι η ουσιαστική κατάργηση του δικαιώματος της απεργίας στον δημόσιο τομέα και η επαναφορά του δικαιώματος του λοκ άουτ. (Ένα ενδιάμεσο βήμα, η προώθηση του ελευθεριοκτόνου σχεδίου νόμου για τις διαδηλώσεις, που ετοιμάστηκε από το Δήμο της Αθήνας, δυστυχώς με συνέργεια συναδέλφων συνταγματολόγων, φαίνεται να έχει μείνει μετέωρο λόγω της αντίθεσης του Υπουργού Δικαιοσύνης.)

Η ηγεμονία αυτή δεν έχει κερδηθεί στην κοινωνία. Η κυβέρνηση επιδιώκει να την εκμαιεύσει λάθρα, εκμεταλλευόμενη το συλλογικό μούδιασμα που απορρέει από τα ατομικά αδιέξοδα του καθενός μπροστά στην ανεργία και τα χρέη. Όσο η απόγνωση δεν μεταφράζεται σε συλλογικό αγώνα, τόσο ευκολότερο είναι να στρώσει το χαλί στην αποδοχή της σιδηράς πυγμής που δοκιμάζει η κυβέρνηση. Η ιστορική εμπειρία δείχνει, άλλωστε, ότι η ισοπέδωση των κοινωνικών δικαιωμάτων συνήθως συνοδεύεται από ένταση του αυταρχισμού και την αμφισβήτηση και των ατομικών ελευθεριών.

Ακριβώς όμως επειδή ο τελικός σκοπός είναι η ιδεολογική ηγεμονία, συνοδό όπλο στην αυταρχική βία εισφέρει ο αποπροσανατολισμός που σκηνοθετούν τα χαλκεία της κυβερνητικής προπαγάνδας. Αίφνης, ενόψει της κλιμάκωσης των αγροτικών αγώνων, ανακαλύφθηκαν οι απάτες με το ΦΠΑ μια μικρής μειοψηφίας  αγροτών, προφανώς σε μεγάλο βαθμό πελατών των δύο πάλαι ποτέ κομμάτων του δικομματισμού. (Απάτες τέτοιου είδους απαιτούν «πλάτες» στην κρατική μηχανή.)

Η προώθηση νέου νόμου για την ιθαγένεια αποτελεί προνομιακή κίνηση στη σκακιέρα της ηγεμονίας, λόγω του ειδικού βάρους που έχει η ρητορική περί έθνους στη συντηρητική ιδεολογία. Επιβοηθείται δε τα μάλα από την απαράδεκτη απόφαση του ΣτΕ, που συγχέει δύο εντελώς ανόμοια μεγέθη: την κοινωνικοπολιτική διάσταση του έθνους με το νομικό ζήτημα της χορήγησης της ιθαγένειας. Η ιθαγένεια αποτελεί το νομικό δεσμό με το κράτος και όχι πιστοποιητικό εθνικής συνείδησης. Όσοι ξένοι ποδοσφαιριστές, για παράδειγμα, την αποκτούν, δεν το κάνουν λόγω εθνικής έξαρσης, αλλά για καθαρά πρακτικούς, νομικούς λόγους.

Βεβαίως και ο νόμος Ραγκούση προσπάθησε να λύσει το ζήτημα της ένταξης των μεταναστών εσφαλμένα, μέσω κυρίως της απονομής ιθαγένειας, ενώ το κομβικό ζήτημα είναι η ισότητα δικαιωμάτων. Ο μέσος μετανάστης που δεν μεγάλωσε εδώ δεν θέλει την ιθαγένεια από ξαφνική ανάγκη να γίνει Έλληνας, αλλά για να μπορεί να μένει και να εργάζεται νόμιμα στη χώρα. Εάν είχε εξασφαλιστεί η ισότητα δικαιωμάτων του, με μία διάταξη, π.χ. όπως αυτή του ισπανικού Συντάγματος που αναγνωρίζει ίσα δικαιώματα στους νόμιμα ευρισκόμενους στη χώρα αλλοδαπούς, μόνο όσοι πραγματικά αγαπούν και θέλουν να μείνουν για πάντα εδώ θα υπέβαλαν αίτηση πολιτογράφησης.

Το θέμα είναι εντελώς διαφορετικό για τα παιδιά που δεν ξέρουν άλλη πατρίδα, που γεννήθηκαν και πήγαν εδώ στο σχολείο. Δεν χρειαζόμαστε τον Ισοκράτη για να καταλάβουμε ότι αυτά είναι Ελληνάκια. Εάν δεν δείξουμε την αλληλεγγύη μας τώρα σε αυτά, ότι και να πάθουμε στο μέλλον θα μας αξίζει. Όχι για ηθικούς λόγους. Αλλά γιατί θα έχουμε απαρνηθεί το συνεκτικό ιστό της αλληλεγγύης και των δικαιωμάτων και θα έχουμε παραδώσει μόνοι την ηγεμονία στο Μιχαλολιάκο και τους ζηλωτές του.

Και δεν  υπάρχουν νομικά εμπόδια για να σωθούν τα παιδιά. Το ΣτΕ δεν είναι συνταγματικό δικαστήριο. Είναι εύκολο να εφαρμοστεί η απόφαση του με τρόπο που και το Σύνταγμα να γίνει σεβαστό, αλλά και η προστασία της ανθρώπινής αξίας. Της αξίας την οποία μοιράζονται και οι Έλληνες και οι «άλλοι».

Δημοσιεύθηκε στην Ελευθεροτυπία 12/2/2013

"Κρίση και Διέξοδος": Βιβλιοπαρουσίαση 28/2, 7.30, στη Στοά του Βιβλίου

Δημ. Καλτσώνη, Αναθεώρηση του Συντάγματος: προς ποια κατεύθυνση;

δημοσιεύθηκε στην εφημ. Ελλάδα, 9/2/2013

Όσο πλησιάζουμε στη συμπλήρωση 5 χρόνων από την τελευταία αναθεώρηση του Συντάγματος, η σχετική συζήτηση δυναμώνει. Το Σύνταγμα βέβαια δεν είναι πανάκεια. Θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να αποτυπώσει τα κοινωνικά αιτήματα και να συμβάλλει στη διέξοδο από την κρίση.

Το ερώτημα που τίθεται είναι: τι είδους αναθεώρηση του Συντάγματος χρειαζόμαστε; Η κρισιμότητα των περιστάσεων και οι βαριές θυσίες στις οποίες έχει υποβληθεί ο λαός, συχνά κατά παράβαση των συνταγματικών διατάξεων αλλά και κατ’ αθέτηση των προεκλογικών δεσμεύσεων, δείχνουν τη διέξοδο: η αναθεώρηση του Συντάγματος μπορεί να βοηθήσει μόνο αν δώσει μια ισχυρή, δημοκρατική ώθηση.

Ο λαός πρέπει να βρεθεί στο επίκεντρο των αποφάσεων έτσι ώστε ο ίδιος να αποφασίζει για τα μέτρα εκείνα που χρειάζεται να ληφθούν, για την κατεύθυνση της ανάπτυξης που θα επιλέξει. Αυτό προϋποθέτει ανάπτυξη και εμβάθυνση της δημοκρατίας και όχι το αντίθετο. Με την έννοια αυτή, αναφύεται η ανάγκη βαθιών πολιτικών και συνταγματικών αλλαγών. Προβάλλει η αναγκαιότητα μιας ριζοσπαστικής δημοκρατικής αναθεώρησης του Συντάγματος ή ακόμη και σύγκλησης Συντακτικής Συνέλευσης.

Οι περισσότερες προτάσεις που έχουν μέχρι σήμερα κατατεθεί, περιορίζουν το εύρος των αλλαγών σε μη θεμελιώδη ζητήματα είτε προτείνουν μεταβολές που θα επιδεινώσουν τα σημερινά προβλήματα. Για παράδειγμα: η άμεση εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας και η ενίσχυση των εξουσιών του ή η ενσωμάτωση στο Σύνταγμα διάταξης που θα ορίζει ένα νεοφιλελεύθερο δημοσιονομικό κανόνα κατά το γερμανικό πρότυπο. Για να βγούμε όμως από το τέλμα απαιτούνται ριζικές αλλαγές σε αντίθετη κατεύθυνση. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν υπάρξει αφύπνιση και ενεργητική παρέμβαση του λαού στις πολιτικές εξελίξεις.

Χρειάζεται μια δέσμη αλλαγών που θα κινείται σε τέσσερεις κατευθύνσεις:

Α. κατοχύρωση της οικονομικής και πολιτικής ανεξαρτησίας της χώρας που υπονομεύεται όχι μόνο από την τρόικα αλλά και από το ίδιο το Σύνταγμα. Η δυνατότητα παραχώρησης εθνικής κυριαρχίας των άρθρων 28 παρ. 2 και 3 πρέπει να καταργηθεί ή να απαιτείται πλειοψηφία 2/3.

Β. ουσιαστική αναβάθμιση της Βουλής ώστε να αποδυναμωθεί η παντοδύναμη εκτελεστική εξουσία, ενίσχυση των ελεγκτικών αρμοδιοτήτων της αντιπολίτευσης, αυστηρός περιορισμός των νομοθετικών εξουσιοδοτήσεων, κατάργηση των ΠΝΠ του άρθρου 44 παρ. 1, επιλογή της ηγεσίας της Δικαιοσύνης όχι από την κυβέρνηση αλλά από ευρύτερο αντιπροσωπευτικό σώμα στο οποίο θα συμμετέχουν εκπρόσωποι των κομμάτων, εκπρόσωποι των ενώσεων των δικαστών και λοιπών νομικών επαγγελμάτων αλλά και των συνδικαλιστικών φορέων των εργαζομένων.

Γ. μεγιστοποίηση του ελέγχου που ασκεί ο λαός στους αντιπροσώπους του και ειδικά στη Βουλή, υιοθέτηση της απλής αναλογικής ως πάγιου εκλογικού συστήματος για κάθε είδους εκλογική διαδικασία, εισαγωγή θεσμών όπως η λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία, το δημοψήφισμα σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο με πρωτοβουλία των πολιτών, το δικαίωμα των μαζικών φορέων των εργαζομένων να υποβάλλουν προτάσεις νόμων.

Δ. επέκταση των λαϊκών ελευθεριών ώστε να διευρυνθεί το πεδίο της αυτόνομης λαϊκής δράσης και παρέμβασης με την κατάργηση όλων εκείνων των συνταγματικών και νομοθετικών διατάξεων που περιορίζουν τις λαϊκές ελευθερίες και, ιδίως, το δικαίωμα στην απεργία, στις συναθροίσεις, στην ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, πρώτιστα στους εργασιακούς χώρους.

Εκτός των παραπάνω, απαιτείται ένα σύνολο δημοκρατικών αλλαγών με πιο ριζοσπαστικό χαρακτήρα, οι οποίες ωστόσο προϋποθέτουν ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο λαϊκής αυτοσυνείδησης και ενεργοποίησης. Για το σκοπό αυτό μπορούν να αξιοποιηθούν εμπειρίες και προτάσεις που έχουν αναπτυχθεί στην Ελλάδα και αλλού. Το σχέδιο Συντάγματος του Ρήγα Φεραίου περιλάμβανε πληθώρα πρωτοποριακών διατάξεων. Προέβλεπε, για παράδειγμα, τη λειτουργία τοπικών συνελεύσεων με αρμοδιότητα έκφρασης γνώμης τόσο επί των νομοσχεδίων όσο και επί των ψηφισμένων νόμων αλλά και τη δυνατότητα ανάκλησης των αντιπροσώπων.

Αντίστοιχοι θεσμοί λειτούργησαν στην ελεύθερη Ελλάδα με πρωτοβουλία του ΕΑΜ. Παρόμοιοι θεσμοί συναντώνται στα σημερινά Συντάγματα της Βενεζουέλας και της Βολιβίας. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης κάποιες προτάσεις της αντιπολίτευσης που κατατέθηκαν στη συζήτηση για την αναθεώρηση το 1975.

Όλα αυτά μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και προβληματισμού. Ίσως μάλιστα διανοίξουν ένα δρόμο ώστε η δημοκρατία να πάψει να είναι πλασματική, όπως έγραφε ο Σβώλος, και ο ελληνικός λαός να βρει τον τρόπο να καρπώνεται το προϊόν του μόχθου του.